Orłowicz Mieczysław (1881–1959), działacz na polu turystyki i krajoznawstwa, współtwórca turystyki zespołowej oraz propagator sportu w Polsce. Ur. 17 XII w Komarnie koło Lwowa, był najstarszym dzieckiem praktykanta notarialnego (od r. 1895 notariusza) Michała i Emilii z Krasickich. Okres dzieciństwa spędził pod opieką matki i jej rodziny w Pruchniku koło Jarosławia, gdyż ojciec w poszukiwaniu zarobku wyemigrował na kilka lat do Stanów Zjednoczonych. W l. 1891–9 O. odbywał naukę gimnazjalną kolejno w Jarosławiu (1891–5), w Samborze (1895/6) oraz w Chyrowie, gdzie w r. 1899 złożył egzamin dojrzałości. W r. akad. 1899/1900 zapisał się na Wydział Prawa Uniw. Lwow.; studia kontynuował w Wiedniu (1901/2), gdzie ukończył ponadto kurs abiturientów w Akademii Handlowej (1902). W r. 1902 zapisał się na IV rok prawa na UJ i wyjechał wtedy na kilka miesięcy do Paryża. Studia ukończył w r. 1903 we Lwowie, tamże odbył bezpłatną praktykę (listopad 1903 – maj 1905) oraz złożył egzamin adwokacki. Utrzymywał się wówczas z korepetycji. W dn. 5 X 1905 promował się na doktora praw we Lwowie. Jednakże zawód prawnika nie pociągał go, w r. akad. 1905/6 rozpoczął więc studia historii sztuki i archeologii na Uniw. Lwow. Studia te, przerwane służbą wojskową w wiedeńskim pułku artylerii w charakterze jednorocznego ochotnika (1906–7), kontynuował we Lwowie (1907–11).
O. bardzo wcześnie (1897) rozpoczął wędrówki turystyczno-krajoznawcze, do których (podobnie jak do sportów) już od lat gimnazjalnych miał wielkie zamiłowanie. Początkowo odbywał je po Galicji, później (1902–3) zwiedził Czechy, Szwajcarię, Francję. W sierpniu 1904 i 1905 wespół z Tadeuszem Korniłowiczem zorganizował wycieczki górskie dla kilkuset słuchaczy Wyższych Kursów Wakacyjnych w Zakopanem. W r. 1906 był współzałożycielem i (od 1907) wiceprezesem Akademickiego Związku Sportowego (AZS) we Lwowie, w l. 1906–11 założycielem i pierwszym prezesem Akademickiego Klubu Turystycznego (AKT) we Lwowie, pionierskiej tego typu organizacji w Polsce, od r. 1907 wiceprezesem Lwowskiego Klubu Sportowego «Pogoń». Współuczestniczył też (jako prelegent na tematy prawnicze) w pracach Koła im. T. Kościuszki Tow. Szkoły Ludowej (TSL) we Lwowie. Lata 1905–10 stanowiły wyjątkowy w życiu O-a okres aktywności politycznej. Od r. 1905 O. związał się z organizacjami młodzieży radykalnej: należał do Zarządu Tow. Polskiej Akademickiej Młodzieży «Życie», którego w r. 1907 został prezesem, Akademickiej Ligi Antypojedynkowej oraz Akademickiej Ligi Myśli Wolnej. Wraz ze Stanisławem Kotem, Stanisławem Loewensteinem, Adamem Skwarczyńskim i Kazimierzem Świtalskim O. zainicjował powstanie nowego Tow. Polskiej Akademickiej Młodzieży Postępowej «Życie» we Lwowie, którego był pierwszym prezesem (24 X 1908 – 30 X 1909), później (do 1910) członkiem Wydziału. «Życie» (do którego weszło 400 członków zlikwidowanej socjalistycznej «Spójni», ludowego «Życia» z l. 1903–7, młodzież radykalna i bezpartyjna) pozostawało w ścisłych związkach z «Promieniem», organizacją, a zarazem pismem młodzieży socjalistycznej w Galicji. Jako prezes «Życia» O. wszedł (w charakterze sekretarza) w skład Komisji Reprezentacyjnej Polskiej Akademickiej Młodzieży Postępowej we Lwowie. O. był głównym organizatorem zjazdu delegatów dziewięćdziesięciu sześciu organizacji młodzieży akademickiej z kraju i zza granicy w Zakopanem (20–28 VII 1909), który uchwalił kontynuowanie bojkotu szkół rosyjskich w Kongresówce, zakaz wyjazdu młodzieży polskiej na studia wyższe w Rosji oraz napiętnował stanowisko kardynała Jana Puzyny sprzeciwiającego się sprowadzeniu zwłok Słowackiego na Wawel. O. reprezentował «Życie» na zjeździe akademickiego Związku Polskiej Młodzieży Postępowej w Wiedniu (1909).
Choć pochłonięty pracą w organizacjach młodzieżowych, O. uprawiał także twórczość pisarską poświęconą europejskiemu i polskiemu krajoznawstwu i turystyce. W l. 1905–14 ogłosił liczne artykuły w „Pamiętniku Tow. Tatrzańskiego”, „Taterniku”, „Roczniku Polskiego Tow. Krajoznawczego”, „Wędrowcu” i „Ziemi”, ponadto szereg przewodników, m. in. Przewodnik po Europie, T. 1: (Austro-Węgry, Niemcy, Rosja, Szwajcaria), (Lw. 1906, Wyd. 2. Lw. 1909, Wyd. 3. W. 1914), Ilustrowany przewodnik po Galicji, Śląsku, Spiszu, Orawie i Bukowinie (Lw. 1914), Przewodnik po ziemiach dawnej Polski, Litwy i Rusi (Kr. 1914). Inicjował i zorganizował również wiele wycieczek po Karpatach Wschodnich (Huculszczyzna i Bukowina), Alpach Rodniańskich w Siedmiogrodzie, Tatrach, po terenie ziem polskich zaboru pruskiego (od Wrocławia po Hel), a także do Czech, Moraw, Saksonii oraz Szwajcarii. W l. 1914–16 znalazł się w Pradze wśród rzesz ewakuowanych Polaków z Galicji; należał wówczas do Komitetu Wychodźstwa Polskiego. W tym okresie zorganizował 253 zbiorowe wycieczki po Pradze i okolicy. W l. 1916–18 odbył austriacką służbę wojskową jako rezerwista w służbie kancelaryjnej w Przemyślu, gdzie pełnił funkcję delegata AU w Krakowie oraz konserwatora zabytków sztuki dla Galicji w Komisji rekwizycyjnej dzwonów i innych przedmiotów metalowych na potrzeby wojenne. O. ocalił wówczas setki dzwonów i innych obiektów zabytkowych od rekwizycji. W r. 1918 był referentem oświatowym w WP.
W czerwcu 1919 O. objął funkcję kierownika Samodzielnego Referatu dla Spraw Turystyki w Departamencie Ogólnym (od r. 1925 Departamencie Drogowym) Min. Robót Publicznych i pełnił ją do r. 1932, później był (1932–9, 1945–52) kierownikiem referatu (radca) w Wydziale Turystyki Min. Komunikacji. Rozwinął wówczas wszechstronną działalność organizacyjną, teoretyczno-programową i pisarską. W październiku 1919 zorganizował I Polski Kongres Turystyczny w Warszawie, na którym przedstawił program działalności Referatu Turystyki (Zarys organizacji turystyki i sportu w Polsce, „Roboty Publiczne” 1919 nr 5–6), zainicjował również ankietę w sprawie rozwoju Zakopanego i turystyki tatrzańskiej (Plany nowych linii kolejowych a postulaty turystyki, W. 1919, Plan rozwoju Zakopanego i innych letnisk podtatrzańskich, W. 1920). W l. 1919–50 należał do Zarządu Głównego Polskiego Tow. Krajoznawczego i Polskiego Tow. Tatrzańskiego, wszedł również w skład Państwowej Komisji Ochrony Przyrody (1919–24) oraz Państwowej Rady Ochrony Przyrody (od 1925). W r. 1922 zainicjował powstanie Polskiego Komitetu Olimpijskiego i Związku Polskich Związków Sportowych, tego ostatniego był sekretarzem i wiceprezesem (1925–9); był również prezesem Polskiego Związku Dziennikarzy i Publicystów Sportowych (od 1924). W r. 1925 powołał do życia Polski Touring Klub (jako odpowiednik bardziej ekskluzywnego Automobilklubu Polskiego); w r. 1926 brał udział w organizowaniu Asocjacji Słowiańskich Stowarzyszeń Turystycznych, która objęła Polskę, Czechosłowację, Jugosławię i Bułgarię. Reprezentował Polskę na Międzynarodowych Konferencjach Urzędów Propagandy Turystycznej w l. 1927–39 (w r. 1929 zorganizował ją w Polsce); w pracach Conseil Central du Tourisme International (CCTI) w Paryżu oraz w Alliance Internationale de Tourisme (AIT) i uczestniczył w jej zjazdach w l. 1924–35. Zainicjował również i kierował (w l. 1929–39) akcją objazdów fotograficznych rozmaitych województw celem zebrania dokumentacji widoków Polski. Akcję tę kontynuował w l. 1946–9 na terenie Ziem Zachodnich i Północnych. Nie zaniedbywał również pracy pisarskiej: wydał m. in. Ilustrowany przewodnik po Lwowie (Lw. 1920, Wyd. 2. Lw. 1925), Ilustrowany przewodnik po Spiszu, Orawie, Liptowie i Czadeckiem (opracowany na zlecenie Komitetu Narodowego Obrony Spisza, Orawy i Podhala, Lw. 1921), Ilustrowany przewodnik po Gdańsku (Lw. 1921), Krótki ilustrowany przewodnik po Warszawie i okolicy (W. 1922, Wyd. 2. W. 1932, Wyd. 3. W. 1937), Ilustrowany przewodnik po Mazurach i Warmii (Lw.–W. 1923), Ilustrowany przewodnik po województwie pomorskim (Lw.–W. 1924), Ilustrowany przewodnik po województwie śląskim (Lw. 1924), Ilustrowany przewodnik po Wołyniu (Łuck 1929), które utworzyły serię cennych monografii regionalnych (Polska Biblioteka Turystyczna nr 1–13), oraz szereg przewodników po Polsce tłumaczonych także na języki obce (1927–34). O. współpracował ze Studium Turyzmu przy Wydziale Filozoficznym UJ (ogłosił Statystykę turystyczną w Austrii, Kr. 1938); w l. 1936–9 wygłosił wiele odczytów i wykładów dla studentów. W tym okresie wydał m. in.: Co zwiedzać w Polsce? (W. 1936), Literatura turystyczna Polski. Szkic bibliograficzny (W. 1937), Przewodnik ilustrowany po województwie białostockim (Białystok 1937), Śląsk Zaolziański (W. 1939) i in.
Lata wojny i okupacji niemieckiej stanowiły w życiu O-a okres tułaczki i ciężkiej choroby. Poniósł także dotkliwe straty: jego bogate zbiory biblioteczne, rękopisy i archiwum fotograficzne zostały po wandalsku zniszczone bezpośrednio po powstaniu warszawskim. Od dn. 19 X 1945 do r. 1952 pracował w Biurze Turystyki Min. Komunikacji, od r. 1952 aż do śmierci jako członek Komitetu do Spraw Turystyki przy Prezydium Rządu oraz członek Komisji do spraw Krajoznawstwa i Turystyki przy Min. Oświaty. W tym czasie O. był członkiem Komitetu Redakcyjnego „Słownika geografii turystycznej Polski” (W. 1956–9 I–II), w którym opracował wiele haseł dotyczących miejscowości z terenów województw białostockiego, olsztyńskiego, rzeszowskiego i warszawskiego. Z tematyki krajoznawczej wydał Sudety (W. 1949), Ziemię Lubuską (W. 1949), Pojezierze Warmińsko-Mazurskie (wspólnie z Józefem Kołodziejczykiem, W. 1952) i Bieszczady (W. 1954). W ostatnich latach życia rozpoczął pisanie obszernych pamiętników (1 716 stron maszynopisu), którymi objął okres od urodzenia do początków pierwszej wojny światowej. Znaczne ich fragmenty wydano pośmiertnie (Moje wspomnienia turystyczne, Wybór i Oprac. W. Ferens, Przedmowa R. Wroczyński, Wr. 1970) wzbogacając je aneksami, bibliografią prac oraz obfitym materiałem ilustracyjnym, reszta, pt. Pamiętniki (Fragment z lat 1908–1909) została ogłoszona przez Wiesława Bieńkowskiego i Jana Hulewicza w „Studiach Historycznych” (1979 z. 1–2). O. był czynny jako zapalony turysta do ostatnich lat życia, organizując coroczne wycieczki zbiorowe mające na celu poznanie obranego obszaru Polski. W ciągu swego życia przewędrował pieszo trasę równą przeszło trzykrotnej długości równika. Zwiedził dokładnie wszystkie dzielnice Polski; posiadał przy tym ogromną «encyklopedyczną wiedzę w zakresie polskiej kultury» (W. Szafer), zwłaszcza w zakresie geografii, etnografii i historii sztuki. Przez wiele lat wpajał w wielotysięczne rzesze turystów, których prowadził w wędrówkach po kraju, idee turystyki czynnej, połączonej z zamiłowaniem do krajoznawstwa, ochrony przyrody i zabytków sztuki. Zmarł 4 X 1959 w Warszawie, został pochowany w Alei Zasłużonych na cmentarzu Powązkowskim.
O. był odznaczony m. in. Krzyżem Kawalerskim i Krzyżem Oficerskim Orderu Polonia Restituta, Odznaką Zasłużonego Działacza Kultury Fizycznej, Złotą Odznaką Zasłużonego Działacza Sportu oraz Złotą Odznaką PTTK. Jego imieniem nazwano ulicę w Warszawie. Rodziny nie założył.
Andrusiak W., Ramotowska D., Świderska A., Bibliografia Pomorza Gdańskiego za rok 1964, Gdynia 1967; Bystroń, Bibliografia etnografii; Małachowski B., Magiera J., Krygowski W., Bibliografia wydawnictw Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego, Kr. 1948; Polak K., Bibliografia „Wierchów” 1923–1972, W. 1976; Pol. Bibliogr. Liter., za r. 1970, 1971–1972; Enc. XX w.; Enc. Warszawy, (fot.); Radwańska-Paryska Z., Paryski H., Encyklopedia tatrzańska, W. 1973; W. Enc. Powsz. (PWN); W. Ilustr. Enc. Gutenberga; Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Oesterr. Biogr. Lexikon; – Dulębina M., Na turystycznych szlakach, W. 1975 (fot.); Hulewicz J., Udział Galicji w walce o szkołę polską 1899–1914, W. 1934 s. 60–2 (fot. zbiorowa); Loewenstein S., Młodzież promienista w Galicji, „Niepodległość” T. 10: 1934; Wroczyński R., Dzieje wychowania fizycznego i sportu od końca XVIII wieku do roku 1918, W. 1971; Zborowski J., Pisma podhalańskie, Kr. 1972 I–II; – Szafer W., Wspomnienia przyrodnika, Wr. 1973; – „Chrońmy Przyrodę Ojczystą” R. 15: 1955 z. 2 s. 33 (fot.), R. 17: 1961 z. 3 s. 40–50; „Fotografia” R. 8: 1960 nr 6 s. 198–9 (fot.); „Przegl. Geogr.” T. 32: 1960 z. 1/2 s. 194–202 (fot.); „Rejsy” R. 11: 1955 nr 31 s. 8; „Turysta” R. 3: 1954 nr 8 s. 6 (fot.); „Wierchy” R. 28: 1959 [druk] 1960 s. 341–2; „Znak” R. 13: 1961 s. 542–3; – Nekrologi z r. 1959: „Komun. Mazur.-Warmińskie” s. 384, „Poznaj Świat” nr 12 s. 31–2 (fot.), „Tryb. Ludu” nr 277 s. 6, „Turysta” nr 21 s. 13 (fot.), „Wych. Fizyczne w Szkole” nr 12 s. 7–9 (fot.), „Za i Przeciw” nr 42 s. 3 (fot.), „Życie Warsz.” nr 240 s. 6, nr 241 s. 5, 6; – Materiały i notatki dotyczące działalności turystycznej i sportowej oraz dziennik M. O-a z l. 1922–41 w posiadaniu Zespołu Wycieczkowego M. O-a w Warszawie; – Informacje Jana Hulewicza z Krakowa i Tadeusza Dohnalika z Warszawy.
Wiesław Bieńkowski